De toestand

We kennen de berichten dat als grote delen van de ijskappen op Groenland en Antarctica smelten, de zeespiegel wereldwijd met vele meters zal stijgen. Stel nu eens dat de ijskappen aldaar na tig jaren verdwijnt, wat komt er dan te voorschijn? Hoewel zo’n ijskap vanuit de ruimte er min of meer uitziet als een grote vlakte, is er best een hoop reliëf te onderscheiden.
Op Groenland is de gemiddelde ijsdikte zo’n 1,5 km, maar in het midden van het eiland loopt dat op tot zo’n 3 km. Dicht bij de zuidoostkust zijn er echter bergtoppen die bijna 4 km boven zee reiken.
Antarctica kent verschillende bergketens; het Transantarctisch Gebergte deelt het continent zo ongeveer in tweeën, en kent toppen tot 4,5 km hoog. Op het Ross eiland ligt de actieve vulkaan Mount Erebus en reikt 3794m hoog.

Geavanceerde metingen hebben het recentelijk mogelijk gemaakt als het ware door het ijs heen te kijken, en een beeld te vormen van de ondergrond. Zie de plaatjes hieronder (klik erop voor een vergroting); boven Groenland en onder Antarctica.

Het centrale deel van Groenland blijkt onder de zeespiegel te liggen. Dit is veroorzaakt door de enorme druk van de ijskap erboven, die de aardkorst eronder naar beneden heeft gedrukt. Dit effect (isostasie) kan enkele honderden meters hoogteverschil veroorzaken. Indien de ijskap verdwijnt zal het gebied eronder langzaam maar zeker weer omhoog komen. Een dergelijk proces gaat zeer traag; zo stijgt het land in grote delen van Scandinavië momenteel nog altijd, hoewel het laatste glaciaal al ruim 10.000 jaar geleden geëindigd is. Terzijde: op andere plekken daalt de grond iets vanwege hetzelfde effect, onder meer in Nederland.

Het beeld onder de ijskap van Antarctica toont een groot plateau in Oost-Antarctica, enkele bergketens en daarnaast een archipel aan eilanden. Mocht de ijskap hier daadwerkelijk verdwijnen (al 25 miljoen jaar bestaand overigens), dan zal ook hier het isostatisch effect haar werking doen. Maar desondanks zal het continent dan minder groot blijken dan het nu lijkt te zijn.

Bijzonder aan Antarctica is verder dat er onder de ijskap (dus tussen het ijs en de bodem) honderden meren zijn aangetoond. Het vermoeden bestaat verder dat een deel van die meren verbinding heeft met de oceaan. Recentelijk is ontdekt dat het ijs boven enkele meren vrij snel dikker kan worden. Dit is geen gevolg van meer neerslag (Antarctica is eigenlijk een woestijn, omdat er zo weinig valt), maar moet komen door ijsvorming van onderop, in die meren.