En nu is dit maar een kleine vulkaan
17/04/2010Toch zorgt de uitbarsting van de Eyjafjallajökull (voor de juiste uitspraak: hier) op IJsland voor het dagenlang platleggen van het vliegverkeer in NW-Europa. De overtrekkende aswolk zorgde hier vrijdagochtend voor een zeer vale blauwe lucht, terwijl die (tussen de wolken door) toch strakblauw hoort te zijn bij een schone wind uit het noordwesten. In de middag werd de atmosfeer duidelijk schoner. Helaas voor de fotograaf ook geen spectaculaire zonsondergang, en ’s avonds toonden een maansikkel met daaronder Venus zich zo helder alsof ze nog nooit van vulkaanas hadden gehoord.
Zoals altijd zijn er direct weer betweters die van mening zijn dat er hier sprake is van een hype, een overdreven toestand. Daar denk ik toch anders over. Vliegtuigen kunnen zonder erg zo’n aswolk invliegen en schade aan de motoren oplopen. Twee keer is het voorgekomen dat vanwege vulkaanas alle vier motoren van een vliegtuig uitvielen, die pas na een minutenlange glijvlucht weer aan de praat konden worden gebracht. Afgelopen donderdagochtend, voorafgaand aan het stilleggen van het vliegverkeer, gingen enkele toestellen van de Finse luchtmacht oefenen. Naderhand werd schade aan de motoren ontdekt, hoewel de piloten niets van een aswolk hadden gemerkt (zie hier voor het verhaal).
De sterkte van een vulkaanuitbarsting wordt traditioneel aangeduid met een VEI-cijfer van 0-8 (Vulcanic Explosivity Index), in zekere zin een logaritmische schaal (dus 5 is tien keer zo krachtig als 4). De Eyjafjallajökull komt tot dusver niet verder dan een VEI 2, bij lange na niet in de buurt van bv. de Pinatubo (1991), de laatste vulkaan tot op heden die een VEI van 6 behaalde. De uitbarsting van de Pinatubo zorgde tijdelijk voor een wereldwijde temperatuurdaling van enkele tienden van een graad, omdat as tot in de stratosfeer werd uitgestoten (boven ongeveer 10 km) waar geen wolken zijn die de as kunnen laten uitregenen, zodat het lang in de atmosfeer aanwezig blijft, daarbij een deel van het zonlicht afschermend.
De uitstoot van de Eyjafjallajökull komt tot zo’n 5-7 km hoog. Als er daar regenbrengende wolken aanwezig zijn, kan de as vrij snel uit de atmosfeer verdwijnen. Maar die ontbreken nu juist deze keer. Vandaar dat de as dagenlang kan rondzwerven en zich verspreiden, terwijl het zich bevindt op een hoogte waar elk opstijgend of dalend vliegtuig doorheen moet.
Voor weer en klimaat heeft de IJslandse vulkaan vooralsnog geen enkel gevolg. Alleen vulkanen die grote hoeveelheden as tot in de stratosfeer brengen kunnen wereldwijd de temperatuur temperen, vooral als ze dicht bij de evenaar gelegen zijn. Zo zorgde de uitbarsting van de Tambora (1815) het jaar erop voor het zogeheten jaar zonder zomer in N-Europa en NO-Amerika.
Vulkanen op hogere breedtegraden die langdurig as uitstoten kunnen echter wel regionaal grote gevolgen hebben. Een voorbeeld uit IJsland is wat dat betreft de uitbarsting van de Laki/Grímsvötn in 1783, die zorgde voor de verspreiding van een mistige soep over NW-Europa met zwaveldioxide en fluorides.
Vliegtuigen waren er nog niet in 1783, nu zijn er enkele tienduizenden vluchten per dag boven Europa. De voorlaatste keer dat de Eyjafjallajökull tot uitbarsting kwam, was in 1821. Het ging destijds echter wel anderhalf jaar door. Net als toen bestaat ook nu de kans dat de nabijgelegen grotere vulkaan Katla eveneens gaat uitbarsten.
Als het tegenzit, kan het nog een lange, hete zomer worden voor luchtreizigers.